शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द | मराठी भाषिक उपक्रम

शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द

 

____________________________________________________________________________

अनेक बाबींवर एकाच वेळी लक्ष ठेवणारा – अष्टावधानी

सर्वात शेवटी जन्मलेला -अनुज  

अरण्याचा राजा – वनराज

देवलोकातील सुंदर स्त्रिया – अप्सरा

अरण्याची शोभा – वनश्री

घरी पाहुणा म्हणून आलेला – अतिथि

अपेक्षा नसताना घडलेली गोष्ट – अनपेक्षित

आवरता येणार नाही असे – अनावर

अस्वलाचा खेळ करणारा – दरवेशी

कधीही नाश न पावणारा – अविनाशी

आपल्या लहरी प्रमाणे वागणारा – स्वच्छंदी

ज्याला काशाचीच उपमा देता येणार नाही असे- अनुपम

आग विझवणारे यंत्र – अग्निशामक यंत्र

वर्णन करता येणार नाही असे – अवर्णनीय

इनाम म्हणून वंशपरंपरागत मिळालेली जमीन – वतन

ज्याचा विसर पडणार नाही असा – अविस्मरणीय

ईश्वर आहे असे मानणारा – आस्तिक

लहान मुलाला झोपण्यासाठी गायिलेले गाणे – अंगाईगीत  

ईश्वर नाही असे मानणारा – नास्तिक

थोडक्यात समाधान मानणारा - अल्पसंतुष्ट

उंचावरून पडणारा पाण्याचा प्रवाह – धबधबा

स्वतःच्या फायद्याचे पाहणारा – अप्पलपोटा

ऐकायला व बोलायला न येणारा – मूकबधीर

ज्यास कोणीही शत्रू नाही असा – आजातशत्रू

भाषण ऐकणारे – श्रोते

ज्यास कोणीही जिंकू शकत नाही असा – अजिंक्य

अंग राखून काम करणारा – अंगचोर

निराश्रितांचा सांभाळ करणारी संस्था – अनाथाश्रम  

कथा सांगणारा – कथेकरी

पूर्वी कधीही न घडलेले – अभूतपूर्व

कथा लिहिणारा – कथाकार,कथालेखक

पूर्वी कधीही न ऐकलेले – अश्रुतपूर्व

कल्पना नसताना आलेले संकट – घाला

कोणाच्याही पक्षात सामील न होणारा – अपक्ष

कधीही जिंकला न जाणारा – अजिंक्य

नेत्याचे अनुकरण करणारे – अनुयायी

कर्तव्याकडे पाठ फिरवणारा – कर्तव्यपराङमुख

पडदा दूर करणे – अनावरण  

कर्तव्य पार पाडण्यात तत्पर असणारा – कर्तव्यदक्ष

न कळण्यासारखे – अनाकलनीय

कसलीच इच्छा नसलेला – निरिच्छ

हत्तीला वश करण्याचे साधन – अंकुश

कष्ट करून जगणारा,श्रमांवर जगणारा – श्रमजीवी,कष्टकरी

ज्याला कधीही म्हातारपण येत नाही असा – अजर

कविता करणारा / रचणारा – कवी

स्वच्छ,गार पाणी ठेवण्याची जागा – आबदारखना

गाणे गाणारा – गायक

गाणे गाणारी – गायिका

लग्नात द्यावयाची भेट – आहेर

कविता करणारी – कवयित्री

मनाला आल्हाद देणारा – आल्हाददायक

कमी आयुष्य असलेला – अल्पायू,अल्पायुषी

आकाशातील ताऱ्यांचा पट्टा – आकाशगंगा

कमी वेळ टिकणारा – अल्पजीवी,क्षणभंगुर

बालकांपासून वृद्धांपर्यन्त सर्वजण – आबालवृद्ध

किल्ल्याच्या सभोवतालची भिंत – तट

जिवंत असेपर्यन्त -आजन्म

कुस्ती खेळण्याची जागा – हौद,आखाडा

मरण येईपर्यंत – आमरण  

केलेले उपकार जाणणारा – कृतज्ञ

इतरांच्या आधारावर जगणारा – आश्रित  

केलेले उपकार विसरणारा – कृतघ्न

सतत उद्योगशील असणारा – उद्यमशील

कैदी ठेवण्याची जागा – कारागृह,बंदिशाळा,तुरुंग

शापापासून सुटका – उ:शाप  

खूप दानधर्म करणारा – दानशूर

उदयाला येत असलेला – उदयोन्मुख

खूप आयुष्य असलेला – दीर्घायू,दीर्घायुषी

जमिनीतून पाझरून निघणारा झरा – उपळी  

खूप मोठा विस्तार असलेले – ऐसपैस,विस्तीर्ण

सतत एकटे राहण्याची आवड असलेला – एकलकोंडा  

खूप पाऊस पडणे – अतिवृष्टी

एकाच अवतारावर विश्वास ठेवणारे – एकेश्वरी  

गाईसाठी काढून ठेवलेला घास – गोग्रास

ज्याला कधीही वीट नाही असे – अवीट

गोलाकार फिरणारा सोसाट्याचा वारा – वावटळ

एखाद्या गोष्टीची उणीव असलेली स्थिति – अभाव  

घरदार नष्ट झाले आहे असा – निर्वासित

थोरांनी लहानांच्या प्रति व्यक्त केलेली सदिच्छा – आशीर्वाद

घोडे बांधायची जागा – पागा,तबेला

विविध बाबींत प्रवीण असलेला – अष्टपैलू

चरित्र लिहिणारा – चरित्रकार

ज्याचा थांग लागत नाही असा – अथांग

चार रस्ते एकत्र येतात ती जागा – चौक,चवाठा

न टाळता येणारे – अपरिहार्य  

अनेकांमधून निवडलेले – निवडक

कधीही नाश न पावणारे – अविनाशी  

चांदण्या रात्रीचा पंधरवडा – शुद्धपक्ष,शुक्लपक्ष

अनुभव नसलेला – अननुभवी  

चित्रे काढणारा – चित्रकार

ज्याचा विवाह झाला नाही असा – अविवाहित

जमीनीखालचा गुप्त मार्ग – भुयार

अतिशय उंच असलेला – अत्युच्च

जमिनीवर राहणारे प्राणी – भूचर

एकाला उद्देशून दुसऱ्याला बोलणे – अन्योक्ती

जमीन व पाणी अशा दोन्ही ठिकाणी राहणारे प्राणी – उभयचर

पायात पादत्राणे न घालता – अनवाणी  

जमिनीचे दान – भूदान

ज्याची किंमत होऊ शकत नाही असे – अनमोल

जादूचे खेळ करून दाखवणारा – जादूगार

कोणाचाही आधार नाही असा – अनाथ

ज्याला आईवडील नाहीत असा – पोरका,अनाथ

अन्न देणारा -अन्नदाता  

ज्याच्या हातात चक्र आहे असा – चक्रपाणि,चक्रधर

तुलना करता येणार नाही असे – अतुलनीय  

ज्याला मरण नाही असा – अमर

ज्याला सीमा नाही असे – असीम

ज्याला कोणीही शत्रू नाही असा – अजातशत्रू

विषयाला सोडून बोलणे – अप्रस्तुत  

ज्याला लाज नाही असा – निर्लज्ज

मोफत जेवण मिळण्याचे ठिकाण – अन्नछत्र

ज्याचा तळ लागत नाही असा – अथांग

संपूर्ण शरीरभर किंवा पायापासून डोक्यापर्यंत – आपादमस्तक

ठराविक काळाच्या अंतराने प्रसिद्ध होणारे – नियतकालिक

अगदी पूर्वीपासून राहणारे मूळ रहिवासी – आदिवासी

ढगांनी भरलेले – ढगाळलेले,अभ्राच्छादित

स्वतःच लिहिलेले स्वतःचे चरित्र – आत्मवृत

तीन रस्ते एकत्र मिळतात ते ठिकाण – तिठा

देव आहे असे मानणारा – आस्तिक  

थोड्यावर संतुष्ट असणारा – अल्पसंतुष्ट

सूचना न देता येणारा – अतिथि

दगडावर मूर्ती घडवणारा – शिल्पकार

ज्याचे हात गुढघ्यापर्यन्त लांब आहेत असा – आजानुबाहू   

दगडावर कोरलेले लेख – शिलालेख

नसलेली गोष्ट आहे असे वाटणे – आभास

दररोज प्रसिद्ध होणारे – दैनिक

शिल्लक राहिलेले – उर्वरित

दर आठवड्याने प्रसिद्ध होणारे – साप्ताहिक

ज्याच्यावर उपकार झाले आहेत असा – उपकृत  

दर पंधरवाड्याने प्रसिद्ध होणारे – पाक्षिक

सूर्याचे उत्तरेकडे सरकणे – उत्तरायण

दर महिन्याला प्रसिद्ध होणारे – मासिक

सतत पैसा खर्च करणारा – उधळ्या  

दर तीन महिन्यांनी प्रसिद्ध होणारे – त्रैमासिक

घरदार नसलेला -उपऱ्या  

दर सहा महिन्यांनी प्रसिद्ध होणारे – षण्मासिक

हळूहळू घडून येणारा बदल – उत्क्रांती

दर वर्षाला,वर्षातून एकदा प्रसिद्ध होणारे – वार्षिक

श्रम न करता खाणारा -ऐतोबा  

दररोज ठरलेला कार्यक्रम – दिनक्रम

दुसऱ्याचे दु:ख पाहून कळवळणारा  

दारावरील पहारेकरी – द्वारपाल,दारवान

जिचे डोळे कमलपुष्पाप्रमाणे सुंदर आहेत अशी – कमलाक्षी  

दुष्काळात सापडलेले लोक – दुष्काळग्रस्त

ऐकण्यास गोड लागणारे – कर्णमधुर

दुसऱ्यावर अवलंबून असलेला – परावलंबी

कष्ट करून जगणारे – कष्टकरी  

दुसऱ्यावर अवलंबून नसलेला – स्वावलंबी

इच्छीलेली वस्तू देणारी गाय – कामधेनू

दोन नद्या एकत्र मिळतात ते ठिकाण – संगम

कार्य करण्यास सक्षम असलेला – कार्यक्षम  

देशाची सेवा करणारा – देशसेवक

भाकरी करण्याची लाकडी परात – काठवत 

देवापुढे सतत जळणारा दिवा -नंदादीप

मडकी बनवणारा -कुंभार

दुसऱ्यावर उपकार करणारा – परोपकारी

नेहमी खोडी काढणारा – खट्टयाळ  

धान्य साठवण्याची जागा – कोठार

आपल्याबरोबर खेळात भाग घेणारा – खेळगडी

नदीची सुरुवात होते ती जागा – उगम

गावाभोवतालचा तट – गावकूस

नदीतील खोलगट भागातील खोल पाणी – डोह

गावाचा कारभार – गावगाडा   

नाटक लिहिणारा – नाटककार

गुणांची कदर करणारा – गुणग्राहक  

होडी चालवणारा – नावाडी,नाखवा,नाविक

नावाचा एकसारखा उच्चार – घोष  

नाटकात किंवा चित्रपटात काम करणारा – नट,अभिनेता

मोठ्याने केलेले पाठांतर – घोकंपट्टी

नेहमी घरात बसून राहणारा – घरकोंबडा

गाडीच्या चाकांनी पडलेली वाट – चाकोरी  

पहाटेपूर्वीची वेळ – उष:काल

मानवाच्या पापपुण्याचा हिशोब ठेवणारा यमाचा सेवक – चित्रगुप्त

पाऊस मुळीच न पडणे -अवर्षण , अनावृष्टी

चिरकाल जगणारा – चिरंजीवी

पायापासून डोक्यापर्यंत – आपादमस्तक

चंद्राप्रमाणे मुख असणारी – चंद्रमुखी   

पायात जोडे न घातलेला – अनवाणी

चार वेदांमध्ये पारंगत असणारा – चतुर्वेदी  

पायी जाणारा – पादचारी

चार रस्ते एकत्र येतात ती जागा – चव्हाट  

पाहण्यासाठी आलेले लोक – प्रेक्षक

सतत कोसळणारा पाऊस – झड

पाण्यात राहणारे प्राणी – जलचर

रिकामा हिंडणारा – टवाळखोर  

पुरामुळे ज्याचे नुकसान झाले असे लोक – पूरग्रस्त

तोंडावर स्तुती करण्याचा गुण – तोंडपुजेपणा

पूर्वी कधीही घडले नाही असे – अभूतपूर्व

अतिशय नाजुक – तोळामासा

प्रेरणा देणारा – प्रेरक

जहाजांना दिशा दाखविणारा मनोऱ्यावरील दिवा – दिपस्तंभ 

फुकट भोजन मिळण्याचे ठिकाण – सदावर्त,अन्नछत्र

दोन थड्या भरून वाहणारी नदी – दुथडी

विनामूल्य पाणी मिळण्याचे ठिकाण – पाणपोई

कुंजात विहार करणारा – कुंजविहारी  

बसगाड्या थांबण्याची जागा – बस-स्थानक

अकस्मात घडून आलेला बदल – क्रांती  

बातमी आणून देणारा/देणारी – वार्ताहर

आकाशात गमन करणारा – खग  

बातमी सांगणारा/सांगणारी – वृत्तनिवेदक /वृत्तनिवेदिका

सापांचा खेळ करणारा – गारुडी  

भाषण करणारा – वक्ता

चार पाय असणारे – चतुष्पाद

मन/चित्त आकर्षित करणारा – मनोहर,चित्ताकर्षक,मनोवेधक चित्तवेधक

सैन्याची चक्राकार केलेली रचना – चक्रव्यूह  

मालाचा साठा करून ठेवण्याची जागा – गुदाम,कोठार,वखार

गावच्या कामकाजाची जागा - चावडी

माकडाचा खेळ करून दाखवणारा – मदारी

चंद्रापासून येणारा प्रकाश – चांदणे  

मासे पकडणारा – कोळी

त्वरित कृती करणारा – जहाल

मूर्ती बनवणारा – मूर्तिकार

जिवाला जीव देणारा – जिवलग

मूर्तीची पूजा करणारा – मूर्तिपूजक

नाणी तयार करण्याचा कारखाना – टंकसाळ  

मूर्तीची तोडफोड करणारा – मूर्तिभंजक

तांब्याच्या पत्र्यावर कोरलेला लेख – ताम्रपट

मोजता येणार नाही असे – अगणित,असंख्य

दोन नद्यांमधील जागा – दुआब

श्रेष्ठ ऋषि – महर्षी

एक देश सोडून दुसऱ्या देशी जाणे – देशांतर

मृत्यूवर विजय मिळवणारा – मृत्युंजय

सर्व दिशांना पांगलेले – दिगंतर

योजना आखणारा – योजक

उंचावरुन कोसळणारा पाणलोट – धबधबा

रणांगणावर आलेले मरण – वीरमरण

बिनचूक वजनाचा काटा – धारवाडी काटा

रक्षण करणारा – रक्षक

अपत्य नसणारा – निपुत्रिक

रात्रीचा पहारेकरी – जागल्या

नऊ दिवस टिकणारा ताप - नवज्वर  

राज्यातील लोक – प्रजाजन,रयत,प्रजा

नवीन मतांचा पुरस्कार करणारा  - नवमतवादी

रोग्याची शुश्रूषा करणारी – परिचारिका

ठरावीक काळानंतर प्रसिद्ध होणारे – नियतकालिक 

लग्नासाठी जमलेले लोक – वऱ्हाडी

कशाचीही भीती नसणारा – निर्भय

लढण्याची विद्या – युद्धकला

ज्याला आकार नाही असा – निराकार

लाखो रुपयाचा धनी – लक्षाधीश

नाटकाच्या प्रारंभीचे स्तवन गीत – नांदी

लिहिता – वाचता येणारा – साक्षर

जगाचा नाश होण्याची वेळ – प्रलयकाळ

लिहिता वाचता न येणारा – निरक्षर

आधुनिक विचारांचा दृष्टिकोण असणारा – पुरोगामी

लोकांचा आवडता – लोकप्रिय

पिण्यास योग्य असलेला द्रवपदार्थ – पेय

लोकांनी मान्यता दिलेला – लोकमान्य

पाच वडांचा समूदाय असलेली जागा – पंचवटी

लोकांचे नेतृत्व करणारा – लोकनायक

चिखलात उगवलेले कमळ – पंकज

वनात राहणारे प्राणी – वनचर

लोकांच्या मदतीने चाललेले राज्य – प्रजासत्ताक

डोंगरकपारीत राहणारे लोक – गिरिजन

पिकांच्या दोन ओळींतील अंतर – पाथगी

वाडवडिलांकडून मिळालेली – वाडीलोपार्जित

साक्षात्कार झालेला – द्रष्टा   

विमान चालवणारा – वैमानिक

पतीचा भाऊ - दीर  

व्याख्यान देणारा – व्याख्याता

कापड बांधून मशाल तयार केलेला दिवा – दिवटी

शत्रूकडील बातमी काढणारा – हेर

जे साध्य करावयाचे आहे ते – ध्येय 

शत्रूला सामील झालेला – फितूर

केवळ धर्मभेद करणारा – धर्मांध

शिकारीसाठी उंच बांधलेला माळा – मचाण

रात्री फिरणारा – निशाचर  

शेती करतो तो – शेतकरी

एकाच गोष्टीचा नाद करणारा – नादिष्ट

शोध लावणारा – संशोधक

कसलीही अपेक्षा नसणारा – निरपेक्ष

सतत काम करणारा – दिर्घोद्योगी

पाण्याखालून चालणारी बोट – पाणबुडी

सतत निंदानालस्ती करणारा – निंदक

लोकांचे पुढारीपण करणारा – पुढारी

समाजाची सेवा करणारा – समाजसेवक

जुन्या मातांना चिकटून राहणारा – पुराणमतवादी  

सर्व इच्छा पूर्ण करणारी गाय – कामधेनू

आईवडील नसलेला – पोरका

सर्व इच्छा पूर्ण करणारा वृक्ष – कल्पवृक्ष

पूर्वी जन्मलेला – पूर्वज  

संकट दूर करणारा – विघ्नहर्ता

पाहण्यायोग्य अनेक वस्तू मांडलेली जागा – प्रदर्शन  

स्वतःची बुद्धी न वापरता सांगितले तेवढेच काम करणारा – सांगकाम्या

ग्रंथात मागाहून घातलेला मजकूर – प्रक्षिप्त

सिनेमाच्या कथा लिहिणारा – पटकथा लेखक

पडक्या घराची मोकळी जागा – बखळ

सुखाच्या मागे लागलेला – सुखलोलुप

डोंगर पोखरून तयार केलेला रस्ता – बोगदा

स्वर्गातील इंद्राची बाग – नंदनवन

राजाची स्तुती करणारा – भाट

स्वतः संपादन केलेली – स्वार्जित,स्वसंपादित

दुसऱ्याच्या मनातील जाणणारा – मनकवडा  

स्वतः श्रम न करता खाणारा – ऐतखाऊ

मुद्द्याला धरून असलेले – मुद्देसूद

स्वतःच्याच फायद्याचा विचार करणारा – स्वार्थी

मशाल धरणारा नोकर – मशालजी

स्वतःबद्दल अभिमान असलेला – स्वाभिमानी

यज्ञ करण्याची ठराविक जागा – यज्ञसूकर  

स्वतःबद्दल अभिमान नसलेला – स्वाभिमानशून्य

नवऱ्या मुलाचा बाप – वरबाप  

दुसऱ्याला काहीही सहजगत्या देणारा – उदार,दिलदार

चारही बाजूला पाणी असलेला भूप्रदेश – बेट  

स्वदेशाचा अभिमान असणारा – स्वदेशाभिमानी

वारस नसलेला – बेवरसी  

स्तुती गाणारा – भाट

निरर्थक गोष्टी किंवा गप्पा – भाकडकथा

हत्तीला काबूत ठेवणारा – माहूत

भांडण उकरून काढणारा – भांडकुदळ

हरिणासारखे डोळे असणारी – मृगाक्षी,हरिणाक्षी,मृगनयना

म्हातारपणी बुद्धीला झालेला विकार – म्हातारचळ

हिंडून करायचा पहारा – गस्त

लग्न झालेल्या मुलीच्या आई वडिलांचे घर – माहेर

हिमालयापासून कन्याकुमारीपर्यंत – आसेतुहिमाचल

डोक्यावर ओझे वाहून नेणारा – माथाडी